میرزا علی خان دولو، مشهور به ظهیرالدوله و ملقب به صفا علیشاه، در 29 مرداد سال 1243 شمسی در جمال آباد شمیران به دنیا آمد. علی خان از طایفه دولو قاجار بود که در دستگاه حکومتی قاجار، از سرداران و صاحب منصبان بودند. علی خان پسر محمد ناصر خان ظهیرالدوله (وزیر تشریفات و سردار نامی دوران قاجار) بود و در سال 1294 قمری بعد از فوت پدر علاوه بر دریافت لقب پدر منصب وی، ایشیک آقاسی باشی را از ناصرالدین شاه دریافت کرد و بعنوان علیخان ظهیرالدوله وزیر تشریفات دربار شاه شد. دو سال بعد به امر ناصرالدین شاه با دختر او تومان آغا ملقب به فروغ الدوله که دو سال از او بزرگ تر بود ازدواج کرد و داماد شاه شد. زمانی که 23 سال داشت با صفی علیشاه اصفهانی عارف وقت ملاقات کرد و به مسلک درویشان نعمت الهی درآمد و پس از وفات صفی علی شاه بنا بر وصیت او، جانشینش شد و خود را صفا علی شاه نامید و طریق درویشی را دنبال کرد. ظهیرالدوله بعد از مرگ ناصرالدین شاه در سال 1313 قمری تا پایان حکومت قاجار جمعا" 12 بار به حکومتهای مختلف نواحی ایران چون همدان، کرمانشاه، مازندران، گیلان و تهران منصوب شد. او مورد توجه و اعتماد ناصرالدین شاه بود. شیوه او در حکومت برخلاف اکثر رجال آن روزگار، با عطوفت و مهربانی با مردم و مشورت با منتفذین محلی بود و به این سبب در میان مردم و علمای آن روز جایگاه والائی داشته است. او در سال 1303 شمسی در جمال آباد شمیران از دنیا رفت.
میرزا علی خان در سال 1303 قمری به سلسلۀ نعمت‌اللهی پیوست و در سلک مریدان صفی علی شاه درآمد و لقب صفا علی شاه گرفت و در 1316 ق که حاج میرزا حسن صفی علی شاه درگذشت. علی خان ظهیرالدوله بنا به وصیت صفی علیشاه به جانشینی او منصوب شد و بعد از انتصاب به این مقام، با اجازه مظفرالدین‌شاه، انجمنی، به نام اخوت، در خانۀ خود واقع در خیابان فردوسی با عضویت صد و ده نفر به عدد نام مولی علی (ع) دایر کرد. وی طرفدار مساوات بود و در انجمن اخوت او از وضیع و شریف برابر می‌نشستند.
علی خان از مشوقان هنر بود و انجمن اخوت به ریاست وی، اولین سازمان رسمی در 130 سال پیش بود كه اولین كنسرت ها و سالن های هنر مثل گالری های نقاشی و عكاسی را در كشور دایر كرد. او بسیاری از سیاستمداران را در زمانی که خلاء احزاب در ایران وجود داشت به انجمن اخوت جذب کرد و در واقع در برابر احزاب فرنگی نمونه ایرانی را نشان داد انجمن اخوت همواره با تشکیل مجالس سیاسی - عرفانی و هنری در تبلیغ آزادیخواهی خصوصا" در جنبس مشروطه می کوشید.
البته لازم به ذکر است که ظهیرالدوله قبل از تأسیس انجمن اخوت سفری به اروپا کرد و مدتی که در آنجا اقامت داشت و وارد مجمع فراماسونری شد و پس از بازگشت به ایران خواست که در ایران هم لژی ترتیب دهد. از این‌رو افکار فراماسونری خود را به صورت انجمن اخوت درآورد.
در 1323 ق مجله‌ای به نام "مجموعۀ اخلاق" را انتشار داد. از آنجائی‌که انجمن اخوت از مشروطه‌خواهی طرفداری کرد بعد از پیشامد قضیۀ به توپ بستن مجلس در 1326 ق خانه ظهیرالدوله نیز در تهران به توپ بسته شد و اموال او به غارت رفت.
ظهیرالدوله همچنین موسیقیدانی برجسته بود و سازهای ویولون و پیانو را بخوبی می نواخت و در مساقرت به فرانسه به همراه مظفرالدین شاه كنسرتی نیز در حضور پادشاه فرانسه اجرا كرده بود و صفحاتی نیز پر كرده كه اكنون در دست نیست. گویند پیش درآمد و رنگ و تصنیف از ابداعات او در کنسرت های انجمن اخوت بوده که توسط درویش خان اجرا می شد.
ظهیرالدوله در انقلاب مشروطه از طرفداران اصلاحات و تأسیس مجلس بود و اولین مجلس شورای مردمی را در همدان قبل از مجلس شورای ملی تأسیس کرد. وی از نمایندگان اصناف و پیشه وران برای اداره شهر دعوت کرد. اعضای انجمن در منزل شخصی ظهیرالدوله و فروغ الدوله جلسات خود را تشکیل می دادند. در سال 1326 ق محمدعلی شاه در مخالفت با مشروطه خواهان دستور به توپ بستن مجلس شورای ملی را داد و همزمان خانه و خانقاه ظهیرالدوله در تهران را که منزل عمه اش بود به تاراج وغارت داد.
از آثار او می توان به "دیوان" شعر؛ چند رساله منظوم به‌نام‌های "سبحۀ صفا"؛ "رعناو زیبا"؛ "مجمع‌الطوار" و یاداشت‌های او در باب انقلاب مشروطیت که متضمن نکات دقیقی است اشاره کرد.
ظهیرالدوله در تاریخ 8 تیر ماه سال 1303 شمسی در جمال آباد شمیران از توابع تهران تهران درگذشت و بنا به وصیت خودش او را در کنار باغش زیر یک درخت در نزدیکی امامزاده قاسم شمیران دفن نمودند که امروز به قبرستان ظهیرالدوله یا سر قبر ظهیرالدوله معروف است. این قبرستان آرامگاه بسیاری از هنرمندان و رجال سیاسی است.
میرزا علی خان ظهیرالدوله
خلاصه زندگی نامه
میرزا علی خان قاجار دولو، مشهور به ظهیرالدوله ملقب به صفا علی، داماد ناصرالدین شاه و از سیاستمداران عصر پهلوی که انجمن اخوت را تاسیس و با شروع انقلاب مشروطه به آزادی خواهان پیوست.
درخت واره
ورود/ثبت نام
اسناد و مراجع