ابوالعباس احمد بن متوکل، فرزند "متوكل بن معتصم" در سال 229 قمری از كنیزی به نام "فتیان رومی" در سامرا به دنیا آمد. وی در رجب سال 256 قمری پس از قتل مهتدی عباسی به خلافت رسید. خلافت وی به مدت 23 سال ادامه یافت و در این مدت رویدادهای بزرگی برای مسلمانان و دستگاه خلافت پدید آمد. بزرگترین و معروفترین وقایع این دوره عبارتند از، قیام "زنگیان" در بصره و هجوم "صفاریان" از شرق ایران به سوی عراق. در این مدت معتمد عباسی و برادرش "موفق عباسی" تلاش‌های زیادی به عمل آوردند تا بر معترضان و شورشیان فایق آیند. معتمد عباسی که از مخالفان و دشمنان سرسخت اهل بیت علیهم‌السلام بود، توانست امام حسن عسکری علیه‌السلام به واسطه سم مسموم و در سامرا غریبانه به شهادت برساند. وی هم چنین طبق اسناد و منابع تاریخی، امام هادی(ع) را به دستور برادر خود معتز (خلیفه وقت عباسی) مسموم و به شهادت رساند. همچنین به دستور وی پس از شهادت امام حسن عسكری علیه‌السلام، مامورین حكومتی به خانه امام حسن عسكری علیه‌السلام یورش برده و برای یافتن فرزند آن حضرت یعنی حضرت حجت بن الحسن علیه‌السلام به تفحص و جستجو پرداختند. معتمد عباسی سرانجام در 18 رجب سال 279 قمری در بغداد به هلاکت رسید.
دوران "مهتدی" (پدر معتمد)، ترکان تسلط شدیدی بر حکومت داشتند. "مهتدی" تصمیم گرفت، برای رهایی از دست آنان، فرماندهان آنها را به وسیله یکدیگر سرکوب کند. اما تلاش وی شکست خورده و ترکان برای رهایی از دست او هم‌صدا شدند، و "مهتدی" را به قتل رساندند و با "ابوالعباس احمد بن متوکل" بیعت کردند و او را "معتمد" لقب دادند. "تاریخ طبری" زمان بیعت با معتمد را یک جا روز سه شنبه سیزدهم ماه رجب سال 256 ه.ق و در جای دیگر روز سه شنبه 14 روز مانده از رجب همان سال ذکر کرد. دوره نسبتاً طولانی خلافت معتمد، نشان از ثبات و قدرت نسبی خلافت عباسی در این دوره داشت. طراوتی که به قول "حمدالله مستوفی" در دوران خلافت معتمد پیدا شده، مدیون کیاست و تدابیر برادر خلیفه "احمد بن متوکل" (موفق) بود. معتمد پس از قدرت‌گیری، امر اداره لشکر و امر ولایت بر مناطق مهمی چون کوفه، مکه و مدینه، یمن، بغداد، بصره، اهواز، فارس و... را به برادرش موفق واگذار کرد. هرچند واگذاری این امور به "موفق" سبب شد، خلیفه تسلط چندانی به امور نداشته باشد و به قول برخی از نویسندگان، حتی در برخی از مواقع که 300 دینار احتیاج داشته، نمی‌توانست پیدا کند اما این امر درواقع به نفع دولت عباسیان بوده چرا که "موفق" توانست از قدرت ترکان در این زمان به نحو چشم‌گیری بکاهد.
در دوران خلافت معتمد عباسی وقایع چندی به وقوع پیوست که به مهمترین آنها اشاره می‌کنیم: قیام زنگیان این قیام به رهبری "علی بن محمد علوی" ابتدا از بصره و نواحی اطراف آن آغاز گشت و سپس مناطق وسیعی را دربرگرفت و به یکی از مشکلات اساسی خلافت عباسی تبدیل شد. در خصوص نسب رهبر این قیام و هدف وی در منابع نظریات گوناگونی ارائه شده است. برخی قائلند: نسب وی به علویان نمی‌رسد وی تنها برای جلب توده‌ها این نسب را برای خود قائل شد. اما برخی از محققان با نگاه مثبت به این قیام و رهبران نگریسته‌اند. دکتر "یعقوب آژند" می‌نویسد: "اسم اصلی رهبر قیام زنگیان "علی بن محمدبن احمد بن عیسی بن زید بن علی بن حسن بن علی (ع)" بوده است." و در خصوص قیامش می‌نویسد: "این قیام دینی که به منظور مقابله با ظلم و ستم خلفا و تعدی که به مال و جان رعایا صورت می‌گرفت، توسط یکی از شیعیان و علویان آغاز گشت." "علی بن محمد" موفق شد، بردگان سیاه پوست زیادی را که در بصره و نواحی اطراف آن بودند به خود جذب کند و با حمله و تصرف نواحی مختلف، خلافت عباسی را تهدید کند. "موفق" برادر خلیفه به جنگ او رفت. میان این دو سالها جنگ برقرار بود. سرانجام سپاهیان عباسی پیروز شدند. "صاحب الزنج" به قتل رسید و شهر "مختاره" (مرکز زنگیان) غارت شد. این شورش که از سال 355 تا سال 270 هـ.ق ادامه یافت. حکومت قرمطیان از مذهب اسماعیلیان دو نیروی بزرگ، منتخب شدند که حکومت عباسی را تهدید کردند؛ یکی حرکت "قرامطه" بود. که حقیقتاً عباسیان را به تنگنا انداخت و آنان را در خانه‌هاهی خودشان تهدید کرد و دیگری حکومت فاطمیان بود که در شمال آفریقا پا گرفت. دعوت قرمطیان یا قرامطه ابتدا در عراق سال 261 هـ. آغاز شد، سپس در بحرین، یمن، احساء، و دمشق گسترش یافت. این دعوت به منظور براندازی خلافت عباسیان آغاز شده و تا مدتها پس از خلافت معتمد (تا سال 363) ادامه یافت. قیام حسن بن علی بن حسن ملقب به "اطروش" قیام "حسن بن علی بن حسن بن عمر بن علی بن الحسن المجتبی (ع)" معروف به "اطروش" از جمله قیامهای شیعی بود که در این زمان و بر علیه خلافت عباسی صورت گرفت. وی به دیلمان رفت و کارش بالا گرفت. "اطروش" از پیشوایان مذهبی زیدیه به شمار می رفت و کتب زیادی در فقه زیدیه تصنیف کرد. وی 13 سال در بلاد دیلم اقامت داشت. عده زیادی از مردم دیلم به اسلام گرویدند؛ وی هم چنین موفق شد در سال 301 طبرستان را به تصرف درآورد. قدرت‌گیری صفاریان در زمان معتمد، "یعقوب لیث صفاری" از قدرت فراوانی برخوردار شد. یعقوب لیث در این زمان پس از حمله به خراسان و تصرف مناطق مختلف، طبرستان را از دست "حسین بن زید" بیرون آورد. وی عزیمت جنگ با خلیفه را داشت. به همین منظور با لشکر خویش به سوی بغداد حرکت کرد. خلیفه برادرش "موفق" را به جنگ او فرستاد. یعقوب در جنگ با "موفق" کاری از پیش نبرد و به خوزستان رفت. و به جمع‌آوری نیرو و امکانات پرداخت، تا مجدداً با نیروهای خلافت عباسی درگیر شود. اما اجل به وی مهلت نداد و در راه درگذشت.
در مورد شهادت امام هادی علیه السلام و قاتل آن حضرت اختلاف است: برخی معتمد عباسی را قاتل آن حضرت میدانند (یعنی این واقعه در زمان خلافت معتمد رخ داد) و به عقیده برخی دیگر معتز عباسی، فرمان قتل آن بزرگوار را صادر و معتمد آن را اجرا کرده است. (یعنی این واقعه در زمان خلافت معتز روی داد.) از آنجا که دوره خلافت "معتز عباسی" بین سال های 252 تا 255 ه.ق بوده پس میتوان گفت فرمان قتل توسط وی صادر و معتمد آن را به اجرا در آورده است.
در خصوص نحوه به شهادت رساندن امام حسن عسکری(ع) باید گفت که در طول دوران خلفای عباسی چون "معتز" و "مهتدی" آنان همواره تلاشهایی را در جهت از میان برداشتن امام انجام دادند که به خواست الهی این تلاش ها بی ثمر ماند اما در دوران معتمد عباسی به دلیل افزایش نفوذ و محبوبیت امام علیه السلام در جامعه و توجه روز افزون مردم به ایشان، معتمد به شدت نگران شد. امام حسن عسکری (ع) از شش سال دوران امامت خود، سه سال را در زندان گذراند. در زندان نیز تمام اعمال و رفتار امام به شدت تحت مراقبت بود، اما دو غلامی که برای مراقبت شدید از امام گماشته شده بودند وقتی از نزدیک ناظر حال و حرکات امام بودند تحت تأثیر آن امام بزرگوار قرار گرفته، با آن حضرت خوش رفتار بودند. در این خصوص باقر شریف قریشی می‌نویسد: "امام حسن عسکری (ع) را نزد طاغوت زمان، معتمد عباسی بردند. در حالی که معتمد سخت ناراحت بود. وی ازاینکه مردم به آن حضرت احترام می‌گذاشتند و علویان را در فضیلت بر عباسیان برتری می‌دادند به شدت خشمگین بود؛ لذا تصمیم گرفت وی را به شهادت برساند. بنابراین زهر کشنده‌ای به ایشان داد و آن حضرت را بر اثر آن زهر به شهادت رسید."توطئه معتمد در جریان شهادت امام حسن عسکری علیه السلام در شرح چگونگی شهادت امام حسن عسکری(ع) آمده: فرزند "عبیدالله بن خاقان" گوید، روزی برای پدرم (که وزیر معتمد عباسی بود) خبر آوردند که امام حسن عسکری(ع) رنجور شده، پدرم به سرعت خبر را به خلیفه رساند. خلیفه پنج نفر از معتمدان و مخصوصان خود را با او همراه کرد . یکی از ایشان "نحریر خادم" از محرمان خاص خلیفه بود، امر کرد که ایشان پیوسته ملازم خانه آن حضرت بوده و بر احوال آن حضرت نظارت داشته باشند. یک طبیب را مقرر کرد هر بامداد و پسین نزد آن حضرت رفته و از احوال او آگاه شود. بعد از دو روز برای پدرم خبر آوردند که مرض آن حضرت سخت و ضعف بر او مستولی شد. پس بامداد نزد آن حضرت رفت و اطبا را امر کرد که از خدمت آن حضرت دور نشوند و قاضی القضات را طلبید و گفت ده نفر از علمای مشهور را حاضر گردان که پیوسته نزد آن حضرت باشند . معتمد این کارها را برای آن می کرد تا آن زهری که به آن حضرت داده بودند بر مردم معلوم نشود و نزد مردم وانمود کند که آن حضرت به مرگ طبیعی از دنیا رفت. سرانجام پیشوای یازدهم شیعیان، حضرت امام حسن عسکری(ع)، بعد از گذشت چند روز از ماه ربیع الاول سال 260 هجری قمری در در سن 29 سالگی، با دستور این خلیفه ظالم عباسی به شهادت رسیدند.
در کتابهای تاریخی امامیه و غیر امامیه، آمده که آن هنگام که معتمد عباسی شنید که برای امام حسن عسکری(ع) فرزندی متولد شده است مأمورانش را به خانه امام فرستاد و خانه امام حسن عسکری(ع) را مورد بازرسی قرار داد. این نظارت و مراقبت و واکنش دستگاه خلافت، دلیل روشنی بر متولد شدن حضرت مهدی(عج) بود.
معتمد عباسی
خلاصه زندگی نامه
ابوالعباس احمد بن متوکل ملقب به المعتمد بالله، پانزدهمین خلیفه عباسی و سومین خلیفه معاصر امام حسن عسكرى علیه السلام است که در سال 260 ه.ق، ایشان را بواسطه سم به شهادت رساند.
درخت واره
ورود/ثبت نام
اسناد و مراجع