زون، معروف به "حبّه خاتون"، که از تاریخ دقیق تولد او اطلاعى در دست نیست در فاصله بین سالهاى 948 تا 960 در خانواده‌اى کشاورز در چنده‌هار، روستایى در اطراف "سری نگر"مرکز ایالت جامو و کشمیر، زاده شد. معنای نام اصلی وی "ماه" بود. با وجود معمول نبودن تحصیل دختران روستایى، او در همان روستا تحصیل کرد. زون پس از ازدواجى ناموفق که موضوع ترانه‌هاى او را به شکایت و گِله از روزگار سوق داد، بنا به روایتى افسانه آمیز با درویشى به نام "خواجه مسعود" ملاقات کرد که به زون، "حُب خاتون" لقب داد و همین لقب به تدریج به "حَبّه خاتون" بدل شد. صوفى او را "نورجهان کشمیر" خوانده است. برخى در وجود تاریخى او تردید دارند، اما برخى شواهد، از جمله مکانهایى در کشمیر که به نام حبّه خاتون خوانده شده و در دوره یوسف شاه رونق داشته‌اند و نیز کثرت اشعار منسوب به او، می تواند مؤید وجود تاریخى وى باشد. زون سرانجام در سال 1013 در گدشت.
"یوسف شاه چَک" در زمان ولیعهدی اش روزى آواز اندوهناک زون را شنید و از او خواستگارى کرد. زون پس از جدایى از همسرش، در سال 987 با "یوسف شاه چک" ازدواج کرد و پس از بر تخت نشستن وى، ملکه کشمیر گردید. با حمله "اکبر" به کشمیر در صفر 994، یوسف شاه به بنگال تبعید شد و در سال 1002 درگذشت.
سروده‌هاى حبّه خاتون زبانزد مردم کشمیر بود. اشعار او که گاه در اوزان شعر فارسى، چون بحر رمل، سروده شده، در قالب نوعى غزل است، که به زبان کشمیرى "وَژْن" نامیده می شد. او اشعار عاشقانه‌اى نیز سروده است که "لُل" خوانده می شد. ترانه‌هاى شاد او را در مراسم جشن و سرور می خواندند، این ترانه‌ها فاقد قیود عروضی بودند، اما وزن و آهنگ خاصى داشتند.
حبّه‌خاتون به اصول و قواعد موسیقى ایرانى و هندى تسلط داشت و در مقابل مقام راست در موسیقى ایرانى، مقام راست کشمیرى را پدید آورد که در موسیقى این سرزمین مقام مهمى است. او در سرودن مقام عراق نیز شهرت داشت. کلام حبّه خاتون پرسوز و گداز و سرشار از اصطلاحات و واژه‌هاى روستایى بود. ترانه‌هاى او داراى چند بند و هر بند از سه یا چهار مصراع تشکیل شده که مصراعهاى اول و سوم آن هم قافیه‌اند و گاه تمام ترانه مردّف است.
شعر حبّه خاتون پیروانى نیز داشته است، از جمله شاعرانى چون "اکمل الدین بیگ"متوفى سال 1135 و "مهجور" متوفى 1332 ش. فرهنگستان هنر و زبانهاى جامو و کشمیر مجموعه‌اى از ترانه‌ها و غزلهاى او را منتشر کرده است.
پس از مرگ یوسف شاه، حبّه خاتون در روستاى "پانته چهوک"، در سری نگر، در کنار مسجدى که بعدها به نام او مشهور شد، در کلبه‌اى خلوت گزید و تا هنگام مرگ در سال 1013 در آنجا به سر برد. او را در همان مکان به خاک سپردند. بنا بر قولى دیگر، حبّه خاتون پس از تبعید یوسف شاه، در پى او به بنگال رفت و پس از وفات، در کنار همسرش به‌خاک سپرده شد.
حبه خاتون
خلاصه زندگی نامه
زون، معروف به حبّه خاتون، موسیقیدان، شاعر و به قولى ملکه کشمیر در اواخر سده دهم و اوایل سده یازدهم بود.
درخت واره
ورود/ثبت نام
اسناد و مراجع