میرزا تورسون زاده در سال 1290 ش در روستای قره داغ در شهرستان حصار تاجیکستان به دنیا آمد. پدرش، "استاتورسون"، درودگر بود. وی در سال 1297 ش مادرش را از دست داد. او در شش سالگی به مکتب رفت و تا سال 1304 ش در مدرسه جدید درس خواند. سال بعد به شهر دوشنبه رفت و در سال 1306 ش از نخستین آموزشگاهِ آموزگاری تاجیکستان فارغ التحصیل شد. سپس به تاشکند رفت و در آنجا با آثار سعدی، نظامی، حافظ، عینی، لاهوتی و پیرو سلیمانی آشنا شد. تورسون زاده در سال 1309 ش دوره تحصیلی دانشگاه آموزگاری تاجیکی را به پایان برد و به دوشنبه بازگشت و سرانجام در سال 1356 ش درگذشت.
- اشتغال به کار در دفتر روزنامه جوانان تاجیکستان - تشکیل نخستین محفل شاعران تاجیک - عضویت در کانون نویسندگان تاجیکستان در سال 1313 ش - فعالیت به عنوان مشاور ادبی در تئاتر شهر "خجند" - رئیس کانون نویسندگان از سال 1325 ش تا پایان عمر - عضویت در فرهنگستان علوم تاجیکستان در سال 1331 ش - برعهده داشتن سرپرستی و راهنمایی دهها شاعر و نویسنده تاجیک، از جمله "مؤمن قناعت" و "بازار صابر" و "لایق شیرعلی"، در طول سی سال ریاستش در کانون نویسندگان تاجیکستان - حفظ کردن رهبری علمی ـ ادبی "صدرالدین عینی" در محیط ادبی و فرهنگی تاجیکستان. گفتنی است که عینی در "سمرقند" جمهوری ازبکستان، می زیست. - کسب اجازه از دولت شوروی برای برپایی همایشهای جهانی بزرگداشت "رودکی" و "ابن سینا" و "فردوسی" و "حافظ" و "جامی"، چاپ و نشر و ترجمه آثار سخنوران و دانشمندان پیشین و معاصر - تأسیس مؤسسه ای انتشاراتی با رسم الخط فارسی
تورسون زاده در سال 1326 ش به هندوستان سفر کرد و برداشت شاعرانه خود را در سلسله اشعارِ "قصه هندوستانیان" نمود. این سفرنامه هم در شکل و هم در معنا پدیده ای نو بود. او در این کتاب درد و رنج مردمان شبه قاره هندِ تحت سیطره انگلیس را به تصویر کشید و قالب ادبی سلسله اشعار، قالبهای گوناگون شعری با موضوع یگانه، را در قلمرو ادبی شوروی بنیان گذاشت. دومین سلسله اشعار او به نام "من از شرق آزاد" شرح سفر او به پاکستان است. وی بارها به ایران سفر کرد و در مطالبی که پس از بازگشت چاپ کرد، ایرانیان و استقبال گرمشان را ستود.
تورسون زاده به نقد ادبی نیز پرداخته و آثار شاعران و نویسندگانی چون "رحیم جلیل"، "میرشکر" و "شکوهی" را نقد کرده است. شاعران دهه های 1330 تا 1350 ش بیشتر به سبک و سخنِ وی گرایش داشتند. مقالات نقادانه او درباره سخنوران قدیم و جدید در ادبیات معاصر تاجیکستان تأثیر مهمی داشت.
تورسون زاده از سال 1311 به بعد شعر و شاعری را جدّیتر دنبال کرد و هم از حیث محتوا و هم از حیث صورت به موفقیتهایی رسید. در آن زمان در محیط ادبی تاجیکستان دو دسته شاعر وجود داشت: اکثریتِ سنّتی، مثل "ذوفرخان جوهری"، "احمدجان مخدوم حمدی"، "میرحیدر سرور" و "محمدجان رحیمی" و اقلیتِ نوپرداز مانند "پیرو سلیمانی" و "حبیب یوسفی" که تورسون زاده به تدریج از دسته دوم پیروی کرد. ادوار مختلف شاعری تورسون زاده راه دشوار شاعری تورسون زاده را به دو مرحله می توان تقسیم کرد: از ابتدا تا سال 1335 ش و بعد از آن. سروده هایش در دوره یکم به لحاظ معنا و مضمون، اندکی سطحی و از نظر هنری خام بودند. در دهه 1310 ش که حکومت، شاعران و نویسندگان را به ستایش از حکومت شوروی وادار می کرد، تورسون زاده نیز به ستایشهای مبالغه آمیز روی آورد، ولی به جای تکرار سخنان معاصرانش کوشید تا نظرهای خود را با شرح زندگی مردم پیرامون خود مطرح کند. وی از دهه 1330 ش به بعد نیز بیشتر کوشید در خودشناسی مردمش سهیم باشد. مضامین و ویژگی اشعار از مضامین عمده اشعار تورسون زاده جایگاه زن است. او از حُسن و جمال زنان تا نقش آنان در تربیت فرزندان و حیات سیاسی جامعه سخن گفته است. وی در مثنوی "جان شیرین"، سرنوشت زنان تاجیک را با مردم مظلومِ دیگر سرزمینهای استعماری مقایسه کرده است. دیگر مضمون مهم اشعار او دوستی خلقهاست. تورسون زاده در آثاری همچون پسر وطن، قانون برادری، به برادران قزاق و دوستان را گم مکن! فضیلتهای دوستی و برادری را برشمرده است. در این اشعار او انسانها را به دو گروه زحمتکش و استثمارگر تقسیم کرده و دفاع از مردم زحمتکش دنیا را موضوع اصلی اشعار خود قرار داده است. تلاشهای ظلم ستیزانه او محدود به تاجیکستان نبود و با اینکه تا پایان عمر نسبت به هم میهنانش وفادار ماند، در مورد موضوعات و رویدادهای خارج از مرزهای تاجیکستان نیز بی اعتنا نبود و به جمهوریهای دیگر شوروی و نیز هندوستان توجه داشت. موضوع اصلی اشعار تورسون زاده، مسائل آسیا و به ویژه کشورهای شرق آن است. سبک شعری با اینکه تورسون زاده در انواع قالبهای سنّتی، مانند غزل و رباعی و دوبیتی و مثنوی و قطعه، شعر سروده است، شاعری نوپرداز شمرده می شود. با این حال وی در اشعار نو خود همواره از ویژگیها و امکانات شعر سنّتی، نظیر قافیه و صنایع ادبی، نیز استفاده کرده است. به عقیده "چنگیز آیتماتوف"، رمان نویس معاصر قرقیز، تورسون زاده با استفاده ماهرانه از انواع قالبها، به ویژه رباعی و دوبیتی، به ادبیات خلقهای دیگر و به شعر نو شوروی خدمت کرده است. او در شعر خود در همه حال به شاعران بزرگی چون "حافظ" اقتفا کرده است. نشانه ای از طبع شاعرانه تورسون زاده این است که به هنگام ضرورت، قافیه و ردیف را ناگهان تغییر می دهد، مثلاً در اشعاری چون "چوپان"، "رود من" و "خواهر مبارز افریقا". بهره گیری از واژه های ناب تورسون زاده از واژه ها ماهرانه استفاده کرده و ضمن بهره گیری از واژه های ناب دری، به زبان محاوره نیز توجه کرده است. شعر او نمونه کامل زبان زنده تاجیکی است تا جایی که "یاردن میلیف"، نویسنده بلغاری، برای مطالعه شعر تورسون زاده، زبان تاجیکی را فراگرفت.
تورسون زاده از هشت سالگی شعر می گفته و آثار فراوانی خلق کرده که عبارتند از: - پرچم ظفر: نخستین کتاب تورسون زاده، که مشتمل بر دو شعر و ده حکایت و یک رساله بود که در سال 1311 ش با پیشگفتار "حسین زاده" و ویرایش "الغ زاده" چاپ شد. - صدای آسیا - قصه هندوستان - من از شرق آزاد - چراغ ابدی - حسن ارابه کش - پسر وطن - جان شیرین - دختر مقدّس - نمونه فولکلوریک تاجیک - حکایات و اشعار و مقالات ادبی درباره شناخت ادبیات - نوشتن متنِ سرودهای فیلم "من با دختری وا خوردم" که در سال 1336 ش ساخته شده است. نمایشنامه ها - حکم - خسرو و شیرین، با همراهی "عبدالسّلام دهاتی" نگارش متن اپرا - شورش واسع، نخستین اپرای ملی تاجیکی درباره "واسع بَلْجُوانی"، قهرمان ملی تاجیکستان - طاهر و زهره - عروس ترجمه ها - ترجمه آثاری از پوشکین - ترجمه آثاری از نکراسوف - ترجمه آثاری از شفچنکو
تورسون زاده راهنما و پرورش دهنده شاعران و نویسندگان محیط ادبی تاجیکستان نیز بود. وی در مدت ده سال خبرنگاری، با رفت و آمد میان مردم، آثار شفاهی آنها را جمع آوری کرد و در سال 1318 ش با نام "نمونه فولکلوریک تاجیک" با همکاری "بلدرف" به چاپ رساند.
جوایز تورسون زاده عبارتند از: - جایزه ادبی استالین در سال 1327 ش - جایزه ادبی لنین در سال 1339 ش - جایزه ادبی رودکی در سال 1342 ش - جایزه جهانی ادبی ـ فرهنگی جواهر لعل نهرو در سال 1346 ش - جایزه ادبی جمال عبدالناصر در سال 1351 ش - تقدیر حکومت شوروی با عنوان افتخاریِ "نویسنده مردمی تاجیکستان" در سال 1340 ش - تقدیر حکومت شوروی با عنوان افتخاریِ "قهرمان کار سوسیالیستی" در سال 1346 ش - عضویت در هیئت دولتی جایزه استالین و جایزه لنین
تورسون زاده از دوره دوم تا نهم در مجلس اتحاد جماهیر شوروی سابق، نماینده مردم بود و از سال 1336 ش ریاست کمیته شوروی هم صدایی با آسیا و افریقا را بر عهده داشت. وی درهمایشهای هواداران صلح در دهلی در سال 1325 ش، پاریس در سال 1328 ش، وین در سال 1334 ش و استکهلم در سال 1336 ش حضور یافت و در دفاع از حقوق مردم مظلوم دنیا سخنرانی کرد.
تورسون زاده پس از سالها خدمت به فرهنگ و ادب مردم تاجیک، در سال 1356 ش درگذشت. آرامگاهش در دوشنبه، در شهرک لوچاب، واقع بوده است. تاجیکها، پس از مرگش، عنوانِ "قهرمان تاجیکستان" را به او دادند و شهر "ریگر" را به نام او نامگذاری کردند. همچنین "خانلری"، "نادرپور" و "چنگیز آیتماتوف" او را ستوده اند.
تورسون زاده
خلاصه زندگی نامه
میرزا تورسون زاده، شاعر معاصر تاجیک که مقالات نقادانه اش درباره سخنوران قدیم و جدید در ادبیات معاصر تاجیکستان تأثیر مهمی داشته است.
درخت واره
ورود/ثبت نام
اسناد و مراجع